03 stycznia, 2019

Wiążący charakter poświadczeń E101: dostosowanie się francuskich sądów do linii orzeczniczej TSUE

Zapraszamy do lektury analizy, której autorem jest Théau Lizon, asystent prawny IMP.

Na powitanie nowego roku chciałem podzielić się świeżą, dobrą nowiną z zakresu delegowania pracowników i ubezpieczeń społecznych. Spłynęła ona z kraju, który zazwyczaj swoimi działaniami na arenie unijnej wywołuje wręcz całkowicie odmienne skutki wśród państw członkowskich, które w maju 2016 po przedstawieniu propozycji nowej dyrektywy o delegowaniu pracowników przez Komisję Europejską wyciągnęły "żółtą kartkę". Pół roku minęło od przegłosowania znowelizowanej dyrektywy, natomiast prace nad nowelizacją rozporządzeń dot. koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego wciąż trwają i na razie nie wiadomo, kiedy i w jaki sposób się zakończą. Mimo wywołanych przez ww. reformy wszelkiego rodzaju niepewności co do ich skutków na życie społeczno-gospodarcze państw członkowskich, można jednak pozytywnie patrzeć na to, co mogło się wydarzyć np. we Francji, gdzie w minionym roku orzecznictwo odpowiednika polskiego Sądu Najwyższego było wyjątkowo bogate w zakresie delegowania pracowników oraz europejskiego prawa zabezpieczenia społecznego. Otóż Cour de Cassation wydała stosunkowo liczne wyroki, zarówno w materii cywilnej, jak i karnej, w których (w końcu) dostosowała się ona do linii orzeczniczej Trybunału Sprawiedliwości Europejskiej dot. charakteru wiążącego poświadczeń E101. W celu przedstawienia tego orzecznictwa wybrałem świeży wyrok II Izby Cywilnej Cour de Cassation z dnia 20.12.18 r., nawiązując do innych wyroków Cour de Cassation, w świetle przegłosowanych i nadal trwających reform w tym zakresie na poziomie francuskim i unijnym.

* * *

Druga Izba Cywilna Cour de Cassation w wyroku z dnia 20.12.2018 r. (Cass. Civ.2. 20 décembre 2018, n°17-21.706) ponownie potwierdziła wiążący charakter poświadczeń E101 zarówno dla instytucji zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i dla sądów tego państwa członkowskiego, nawet gdy stwierdzą one, że warunki wykonywania pracy przez danego pracownika w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres przedmiotowy stosowania przepisu rozporządzenia, na podstawie którego poświadczenie E101 zostało wydane, zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą TSUE w sprawach A-Rosa Flussschiff (C-620/15), Belu Dienstleistung et Nikless (C‑474/16) czy Altun e.a. (C‑359/16). W tej sprawie chodziło o słowacką firmę transportową, która oddelegowała słowackich kierowców TIR-ów wraz z pojazdami do francuskiej firmy transportowej, która posiada wszystkie udziały w słowackiej spółce, a więc jest spółką matką słowackiej firmy. Po przeprowadzeniu kontroli przez lokalny oddział francuskiej instytucji zabezpieczenia społecznego (URSSAF) wszczęto postępowanie karne przed Tribunal Correctionnel w Besançon i postawiono zarzut popełnienia przestępstwa nielegalnego zatrudnienia owych pracowników przez francuską firmę (tzw. « prêt de main d’œuvre illicite » oraz « travail dissimulé »), a URSSAF równolegle zażądał od tej firmy zapłaty należnych składek socjalnych przed Sądem Spraw Ubezpieczeń Socjalnych (Tribunal des Affaires de Sécurité Sociale - TASS). W wyniku procesu karnego wytoczonego przeciwko prezesowi francuskiej firmy transportowej, którego skomentowany tutaj wyrok nie dotyczy, lecz na który się jednak on powołuje, ów prezes został skazany za postawione mu zarzuty przez Sąd Apelacyjny w Besançon w wyroku z dnia 26.03.2013 r. W tym drugim procesie ws. spłaty należnych składek przez francuską firmę transportową do URSSAF, Sąd Apelacyjny w Besançon w wyroku z dnia 26.05.2017 r. przyjął argumentację URSSAF, według której wydane przez słowacki ZUS poświadczenia E101 są niewiążące, ponieważ odnośnie warunków pracy nie była spełniona jedna z przesłanek podlegania systemowi zabezpieczenia społecznego państwa wysyłającego, jaką jest dalsze podporządkowanie pracowników pracodawcy oddelegowującemu w okresie delegowania, gdyż owi pracownicy byli tak naprawdę jedynie podporządkowani francuskiej firmie. Sąd Apelacyjny powiedział też, powołując się na wyrok wydany w procesie karnym, który zgodnie z prawem francuskim ma tzw. bezwzględną powagę rzeczy osądzonej, że owa słowacka firma transportowa będąca filią francuskiej firmy transportowej została założona w jedynym celu, jakim było ciągłe zapewnienie spółce matce taniej siły roboczej, za czym zresztą przemawiał fakt, że francuska firma zatrudniała tylko 3 osoby, podczas gdy słowacka filia oddelegowała do niej aż 50 pracowników. Francuska firma transportowa wniosła skargę kasacyjną. Powołując się na wyrok TSUE C-620/15 A-Rosa z dnia 27.04.2017 r., Druga Izba Cywilna Cour de Cassation zrównała z ziemią wyrok Sądu Apelacyjnego w Besançon, orzekając, że Sąd Apelacyjny nie mógł skutecznie nie uwzględniać poświadczeń E101 wydanych dla pracowników słowackiej filii powołując się na niemożliwość zastosowania przepisu z art. 14 ust. 2 lit. a rozporządzenia 14/08/71 wynikającą z braku spełnienia jego przesłanek, gdyż poświadczenia E101 wiążą zarówno instytucje zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i sądy tego państwa członkowskiego, nawet gdy stwierdzą one, że warunki wykonywania pracy przez danego pracownika w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres przedmiotowy stosowania przepisu rozporządzenia, na podstawie którego poświadczenie E101 zostało wydane. W braku uruchomienia unijnej procedury kwestionowania poświadczeń E101 wynikającej z orzecznictwa TSUE oraz w braku wycofania poświadczeń E101 przez słowacki ZUS, Cour de Cassation uchyla więc wyrok i przekazuje go do ponownego rozpoznania przed Sądem Apelacyjnym w Dijon. Wyrok ten jest bardzo istotny z punktu widzenia podmiotów wysyłających pracowników delegowanych do Francji, gdyż pokazuje jak francuskie sądownictwo dostosuje się do linii orzeczniczej Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, a więc jak utrwala się pewność prawa w zakresie nienaruszalności poświadczeń E101/A1 przez inne instytucje niż instytucja właściwa, która te poświadczenia wydaje. Niemniej jednak taki wyrok budzi wątpliwości co do (bez)skuteczności walki z tzw. firmami-skrzynkami, gdyż nawet w takich oczywistych przypadkach (3 pracowników zatrudnionych w firmie-matki we Francji vs. 50 pracowników oddelegowanych do niej ze słowackiej filii) zasada trwałości poświadczeń E101/A1 pozostaje niewzruszalna, chyba że Sąd wykaże i udowodni, że doszło do obejścia prawa, w warunkach określonych przez TSUE (Wielka Izba) w wyroku C-359/16 Altun z dnia 06.02.2018 roku.

* * *

Należy podkreślić, że sprawa ta nie jest pierwszym przypadkiem dostosowania się francuskiego odpowiednika Sądu Najwyższego do linii orzeczniczej TSUE.

* * *

Otóż ta sama Izba Cour de Cassation w wyroku z dnia 9 maja 2018. (Cass. Civ.2, 9 mai 2018, n°16-25.995) miała odpowiedzieć na następujące pytanie: czy zaświadczenie E101 wydane przez instytucje państwa wysyłającego wiąże instytucje i sądy francuskie co do ustalenia miejsca zwyczajowego wykonywania pracy przez pracownika delegowanego w przypadku, gdy według URSSAF z okoliczności sprawy wynika, że pracownik delegowany zwyczajowo pracuje na terytorium państwa przyjmującego a nie na terytorium państwa wysyłającego, którego właściwa instytucja wydała owe zaświadczenie? Cour de Cassation, powołując się na ww. wyrok TSUE A-Rosa z dnia 27.04.2018 r. orzekła, że wydane na podstawie art. 14 ust. 2 lit. a) rozporządzenia nr 1408/71, w brzmieniu zmienionym i uaktualnionym rozporządzeniem Rady (WE) nr 118/97 z dnia 2 grudnia 1996 r., zmienionym rozporządzeniem (WE) nr 647/2005 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 13 kwietnia 2005 r., przez instytucję wyznaczoną przez właściwy organ państwa członkowskiego zaświadczenie E 101 wiąże zarówno instytucje zabezpieczenia społecznego państwa członkowskiego, w którym praca jest wykonywana, jak i sądy tego państwa członkowskiego, nawet gdy stwierdzą one, że warunki wykonywania pracy przez danego pracownika w sposób oczywisty nie wchodzą w zakres przedmiotowy stosowania tego przepisu rozporządzenia nr 1408/71. Nawet w takim przypadku organy państwa przyjmującego powinny przestrzegać postępowania określonego przez TSUE w celu rozwiązania rozbieżności pomiędzy instytucjami zainteresowanych państw członkowskich dotyczących ważności lub prawdziwości zaświadczenia E 101. Z tego wynika więc, że Sąd Apelacyjny w Toulouse nie mógł skutecznie nie uwzględnić E101 twierdząc, że ów pracownik delegowany nie pracuje zwyczajowo w państwie wysyłającym. Dotąd nie ma żadnej glosy do tego wyroku, który nie został nawet opublikowany w ‘Bulletin’ Cour de Cassation (tj. w takim wydanym przez Cour de Cassation kompendium najbardziej istotnych z jej punktu widzenia wyroków; dodajmy przy okazji, że omówiony w niniejszym artykule wyrok II Izby Cywilnej Cour de Cassation z dnia 20.12.2018 r. też nie był przedmiotem żadnej specyficznej publikacji), mimo że ma wyjątkowo istotny charakter z punktu widzenia ustalenia prawidłowości delegowania na podstawie definicji pracownika delegowanego w art. L1261-3 francuskiego kodeksu pracy, który po nowelizacji z dnia 05.09.2018 r. brzmi następująco:
„W rozumieniu niniejszego tytułu pracownikiem oddelegowanym jest każdy pracownik, którego pracodawca ma zgodnie z prawem ustanowioną siedzibę i wykonuje działalność poza terytorium Francji, i który pracując stale na rachunek tego pracodawcy POZA TERYTORIUM [Francji], wykonuje pracę na jego polecenie w ograniczonym okresie czasu na terytorium [Francji] w warunkach określonych w artykułach L. 1262-1 oraz L. 1262-2.”
Dodanie wyrazu „poza terytorium Francji” francuski ustawodawca uzasadnił tym, że wielu pracowników delegowanych, zwłaszcza tych, którzy są oddelegowani przez zagraniczne agencje pracy tymczasowej, jest stale wysyłanych przez owe agencje do wykonywania pracy we Francji u różnych pracodawców użytkowników, przy czym owi pracownicy tymczasowi mają tak naprawdę stałe (zwyczajowe) miejsce wykonywania pracy we Francji. Zmiana ta stanowi zresztą proste uzupełnienie luki wynikającej z nieprawidłowej implementacji artykułu 2 ust. 2 Dyrektywy 96/71/WE, zgodnie z którym „[d]la celów niniejszej dyrektywy określenie "pracownik delegowany" oznacza pracownika, który przez ograniczony okres wykonuje swoją pracę na terytorium innego Państwa Członkowskiego, niż państwa w którym zwyczajowo pracuje” (zob. artykuł z dnia 12.10.2018r. - „Nowelizacja francuskich przepisów dot. pracowników delegowanych oraz walki z nierejestrowaną pracą” - oraz artykuł z dnia 14.06.2018 r. - „Doprecyzowanie definicji pracownika delegowanego w prawie francuskim”). Należy zwrócić tutaj uwagę na to, że URSAFF oraz Sąd Apelacyjny w Toulouse powoływały się nie na wadliwą wtedy definicję z art. L1261-3 francuskiego kodeksu pracy, lecz na art. 14 ust. 2 lit. a Rozporządzenia 1408/71, z którego przesłanek wynika, że pracownik delegowany powinien zwyczajowo pracować w państwie wysyłającym, ażeby mógł on faktycznie podlegać systemowi zabezpieczenia społecznego tego państwa. URSAFF czy Sąd nie mógł wtedy się powoływać wprost na art. 2 ust. 2 Dyrektywy 96/71/WE przeciwko pozwanemu, gdyż zgodnie z orzecznictwem TSUE skutek bezpośredni dyrektywy może mieć tylko charakter wertykalny. Z tej zasady wynika, że źle implementowana dyrektywa nie może być powołana przez państwo członkowskie wobec osób (zob. wyrok TSUE C-148/78 z 5 kwietnia 1979 r., Ratti). Na sam koniec przypomnijmy również, że w bardzo ważnej serii wyroków z dnia 18.09.2018 r. Izba Karna Cour de Cassation potwierdziła wiążący charakter poświadczeń E101/A1 dla sądów karnych w zamrożonych od dłuższego czasu sprawach związanych z problematyką miejsca wykonywania pracy członków załogi linii lotnicznych (Cass. Crim. 18 septembre 2018, n° 13-88.631, n°13-88.632, n°15-80.735, n°15-81.316). W przypadku omówionej w niniejszym artykule sprawy w wyroku z dnia 20.12.2018 r. II Izby Cywilnej Cour de Cassation nie ma informacji o tym, czy wyrok Izby Karnej Sądu Apelacyjnego w Besançon z dnia 26.03.2013 r., mocą którego prezes francuskiej firmy transportowej został skazany za popełnienia przestępstwa nielegalnego zatrudnienia, jest prawomocny, czy też nie. Gdyby założyć, że skazany wniósł faktycznie kasację od wyroku sądu karnego, to w świetle ww. wyroków Izby Karnej Cour de Cassation z dnia 18.09.2018 r. skazany miałby szansę na uchylenie wyroku Izby Karnej Sądu Apelacyjnego w Besançon.

* * *

Mimo jasnych sygnałów ku dalszemu przestrzeganiu orzecznictwa TSUE ze strony sądów francuskich pojawiają się jednak liczne wątpliwości co do faktycznego utrzymywania tej linii, chociażby poprzez brak publikacji w Bulletin ważnych wyroków Drugiej Izby Cywilnej Cour de Cassation ws. wiążącego charakteru poświadczeń E101. Trwające dalej prace nad Rozporządzeniami ws. koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego i ich rezultat będą miały kapitalny wpływ na dalsze kształtowanie orzecznictwa przez sądy państw członkowskich w zakresie zarówno ustalenia właściwego systemu zabezpieczenia społecznego pracowników delegowanych, jak walki z firmami skrzynkami i z nadużyciami prawa. Miejmy nadzieję, że prace te zakończą się kompromisem pomiędzy pewnością prawną i ochrony praw socjalnych pracowników delegowanych a walką z rażącymi nadużyciami prawa, daleko od wszelkiego rodzaju walk czy opozycji Zachód-Wschód, które miały miejsce w ubiegłym roku, gdyż chodzi o życie społeczno-gospodarcze tysięcy ludzi pracy w Europie, a więc o spójność interesów społeczno-gospodarczych wszystkich państw członkowskich Unii Europejskiej. Théau Lizon 03.01.2019 r.

MOŻE CI SIĘ PODOBAĆ