Od 1 czerwca 2022 r. wysiedleni z Ukrainy mający ochronę tymczasową w Niemczech tracą prawo do świadczeń socjalnych z niemieckiej ustawy z dnia 13 sierpnia 2019 r. o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl (niem. Asylbewerberleistungsgesetz)

Jak było dotychczas?

Na tej podstawie otrzymywali oni na przykład świadczenia podstawowe z § 3 Ustawy na pokrycie potrzeb żywieniowych, mieszkaniowych, kosztów ogrzewania, odzieży, żywności, kosztów opieki zdrowotnej i przyborów domowych (niezbędne potrzeby). Ponadto świadczenia z § 3 Ustawy przyznawane były na zaspokojenie osobistych potrzeb życia codziennego (niezbędne potrzeby osobiste). Kwoty świadczeń socjalnych wypłacanych na tej podstawie prawnej na rok 2022 r. zostały opublikowane w Federalnym Dzienniku Ustaw z 18 października 2021 r. (zob. Obwieszczenie w Federalnym Dzienniku Ustaw z 18 października 2021, BGBl. I 2021, nr 73 str. 4678). Tak na przykład osoby samotne bądź samotnie wychowujące otrzymywały 204 euro na niezbędne potrzeby, 163 euro na niezbędne potrzeby osobiste, łącznie zatem 367 euro miesięcznie. Ustawa o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl przewidywała także świadczenia w przypadku choroby, ciąży i porodu. Przewidziane w § 4 ww. Ustawy prawo do opieki medycznej jest jednak węższe od prawa do ochrony zdrowia wynikającego z uprawnień przysługujących na podstawie księgi XII kodeksu socjalnego. Wyjątkiem był standard opieki w okresie ciąży i opieki po porodzie, który co do zasady nie odbiegał od poziomu gwarantowanego świadczeniom z księgi XII kodeksu socjalnego i księgi V księga kodeksu socjalnego. Należy podkreślić, że w § 6 Ustawy Niemcy mogły przyznać inne świadczenia uznane za konieczne względnie niezbędne w indywidualnych przypadkach w celu zapewnienia lub utrzymania zdrowia czy zaspokojenia specjalnych potrzeb dzieci. Ponadto w § 6 Ustawy przewidziano ustawowe uprzywilejowanie świadczeń należnych niektórym grupom osób. Mowa tu osobach, które posiadają tytuł pobytowy zgodnie z § 24 ust. 1 ustawy o pobycie i mają specjalne potrzeby – takimi osobami są małoletni bez opieki lub osoby, które były poddawane torturom, zostały zgwałcone lub poddane innym poważnym torturom lub doznały innych poważnych form przemocy psychicznej, fizycznej lub seksualnej.

Nowe zasady w ustawie z 27 maja obowiązują od 1 czerwca

Od 1 czerwca 2022 r. niemieckie świadczenia dla wysiedlonych z Ukrainy w związku z napaścią zbrojną Federacji Rosyjskiej będą co da zasady przyznawane i wypłacane na podstawie ksiąg II i XII kodeksu socjalnego, a jedynie w wyjątkowych przypadkach na dotychczasowej podstawie. Zmiana została wprowadzona Ustawą z 27 maja 2022 r., którą ogłoszono w Federalnym Dzienniku Ustaw 27 maja 2022 r. (BGBl I 2022, nr 17, s. 760) [niem.: Gesetz zur Regelung eines Sofortzuschlages und einer Einmalzahlung in den sozialen Mindestsicherungssystemen sowie zur Änderung des Finanzausgleichsgesetzes und weiterer Gesetze (SofZuG). Nowe przepisy weszły w życie 1 czerwca 2022 r. Nowelizacja dotyczy § 74 księgi drugiej kodeksu socjalnego (wprowadzono przepisy dotyczące uprawnień do świadczeń z tej księgi dla osób uprawnionych do ochrony czasowej, które otrzymały zaświadczenie o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową, tzw. Fiktionsbescheinigung), § 146 księgi XII kodeksu socjalnego (przepis dotyczy pomocy społecznej dla osób posiadających tytuł pobytowy zgodnie z § 24 Ustawy o pobycie lub zaświadczenie o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową) oraz §§ 1 (ust. 1 pkt 8 oraz ust. 3b) i § 18 ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl (osoby uprawnione do ochrony czasowej będą otrzymywać świadczenia z ww. Ustawy tylko w wyjątkowych przypadkach).

Nie tak prosto. Zróżnicowanie uprawnień do świadczeń

Należy podkreślić, że prawo do świadczeń na nowej podstawie prawnej nie jest oczywiste. I tak na przykład osoby, które posiadają już tytuł pobytowy z § 24 ustawy o pobycie, są uprawnione do świadczeń na podstawie księgi II kodeksu socjalnego lub księgi XII kodeksu socjalnego od czerwca (tzn. jeśli tytuł pobytowy został lub zostanie wydany do końca maja).

Kłopot z zaświadczeniem o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową (niem. Fiktionsbescheinigung)

W przypadku osób, które otrzymały zaświadczenie o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową przewiduje się, że będą one od 1 czerwca 2022 r. również uprawnione do świadczeń na podstawie księgi II kodeksu socjalnego lub księgi XII kodeksu socjalnego, ale nie bez wyjątku. Wymogiem zrównania ich prawa do świadczeń z osobami mającymi już tytuł pobytowy z § 24 ustawy o pobycie, jest przeprowadzenie procedury weryfikacji tożsamości i zapisanie ich danych w rejestrze cudzoziemców prowadzonym na podstawie ustawy z 2 września 1994 r o centralnym rejestrze cudzoziemców (niem.: Gesetz über das Ausländerzentralregister). W odniesieniu do osób, które otrzymały zaświadczenie o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową w innej formie niż na urzędowym formularzu, zastosowanie znajdzie instrukcja Federalnej Agencji Pracy z 23 maja 2022 r., którą wydano z uwagi na niebagatelną liczbę takich zaświadczeń (brak druków zaświadczenia). Co do zasady osoby posiadające takie zaświadczenie będą również uprawnione do świadczeń z księgi II i XII kodeksów socjalnych. Wyjątek będą stanowiły zaświadczenia nie zawierające danych przewidzianych formularzem zaświadczenia o złożeniu wniosku o objęcie ochroną tymczasową. Instrukcja Federalnej Agencji Pracy znajduje się pod linkiem: https://www.arbeitsagentur.de/datei/fachliche-weisungen-zum-paragraphen-74-sgb-ii_ba147496.pdf

Inne kategorie uprawnionych

Osoby, które na 1 czerwca 2022 r. są uprawnione do otrzymania tytułu pobytowego na podstawie § 24 ustawy o pobycie ale nie spełniają warunków formalnych do świadczeń z księgi II i XII kodeksu socjalnego, będą nadal otrzymywać świadczenia na podstawie ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl. Zgodnie z § 18 ustawy nowelizującej, po spełnieniu wymogów objęcia świadczeniami z księgi II i XII kodeksu socjalnego, Republika Federalna Niemiec zwróci uprawnionym różnicę (liczoną od czerwca 2022 r.) między świadczeniami zgodnymi z księgi II i XII kodeksu socjalnego a świadczeniami z ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl. Z kolei osoby, które złożą wniosek o tytuł pobytowy z podstawie § 24 ustawy o pobycie po 1 czerwca 2022 r., otrzymają świadczenia na podstawie ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl do końca miesiąca, w którym otrzymały zaświadczenie o złożeniu wniosku o tytuł pobytowy.

Konieczny wniosek w Jobcenter

Należy dodać, że uzyskanie świadczeń na nowych zasadach wymaga złożenia odnośnego wniosku w Jobcenter i spełnienia przesłanej do uzyskania świadczenia danego rodzaju (np. dochodowego). Kwoty świadczeń podstawowych (porównywalnych do wypłacanych na podstawie ustawy o świadczeniach dla osób ubiegających się o azyl) są relatywnie wyższe (grupa pierwsza otrzyma 449,00 euro). Dr Paweł Polaczuk